منظومه گلشن راز شیخ محمود شبستری

مثنوی گلشن راز با وجود حجم اندک آن، همواره بر قله‌های ادبیات عرفانی و صوفیانه ایران قرار داشته است. گلشن راز مانند دیگر آثار عرفانی به‌جا مانده از شاعران و عارفان ایرانی، چون آثار عطار نیشابوری و مولانا، حاوی حکایت‌ها و تمثیل‌های بسیار زیبا و اثرگذار برای بیان مفاهیم اخلاقی و عرفانی است. گلشن راز در ۹۹۳ بیت و در پاسخ به ۱۷ پرسش امیر «سیدحسین حسینی هروی» از صوفیان معروف در باب حکمت صوفیانه سروده شده است. بسیاری بر این باورند که گلشن راز در ابیات نخست خود از سادگی بیشتری برخوردار است و هر چه به آخر نزدیک‌ می‌شود، متحول شده و پختگی و غنای زبانی و مفهومی در آن بیشتر می‌شود. گلشن راز به صورت نظم است، افرادی که با عالم شعر آشنایی دارند، به روشنی می دانند که هویت شعر براساس تخیل استوار گشته و هر اندازه یک شاعر از قدرت تخیل برخوردار باشد، شعر او نیرومندتر و زیباتر شناخته می‌شود. البته هر اندازه قدرت تخیل با زیبایی لفظ و بیان همراه باشد، جایگاه آن شعر والاتر خواهد بود. منظومه گلشن راز، نوعی شعر بوده و از زیبایی لفظ و بیان برخوردار است، ولی این منظومه، گونه ای از شعر است که بیش از آنکه از تخیل سرچشمه بگیرد، براساس عقل و حکمت استوار شده‌است. این سخن دربارهٔ اشعار عرفای عالی مقام دیگر نیز صادق است. این اثر شیخ محمود شبستری از جهت حجم و تعداد صفحات کوچک است اما بزرگترین و عمیق‌ترین مسایل عرفانی در آن مطرح شده‌است.